Pre-emphasis middengolf

De preemphase op FM wordt daar toegepast omdat de ruis uit de FM-detector evenredig met de audiofrequentie toeneemt. Door het audio bij de zender dan óók met de frequentie te laten toenemen in sterkte, kun je aan de ontvangkant weer deemphase toepassen, waardoor je meteen een groot deel van de ruis kwijtraakt.

Met AM-modulatie bestaat dit effect niet; dan is de ruis uit de detector op elke audiofrequentie hetzelfde.
Daarom bestaat daar geen 'overall' preemphase.
Dat zit 'm dus in de modulatiesoort; niet in de zenderfrequentie.

Natuurlijk wordt wél het audiosignaal flink 'geprocessed' om extra luid en aandachttrekkerig te klinken, net als op FM, maar dat is een, hum, laat ik vriendelijk zijn.. een artistieke overweging.

Er is dus geen soort frequentiecurve die je moet volgen, maar het is dus gewoon een kwestie van smaak....

Behalve dan de audio scherp afkappen boven de 4,5kHz

Ja, je zult alles binnen die bandbreedte moeten doen. Maar ook dan kun je nog sprankelend klinken.
De omroepprocessors (Optimod en zijn familieleden) kunnen wat dat betreft kleine wondertjes verrichten, maar gewoon met een analoge equalizer kun je een heel eind komen in geluidskwaliteit.

Je weet wat ze bij het toneel zeggen (over uitspraak): 'Vowels for Volume, but Consonants for Clarity'.
Dat geldt hier ook: met andere woorden, geef niet al je modulatieruimte uit aan de lage tonen.

Het bestaat, maar het wordt bij mijn weten niet altijd op dezelfde manier toegepast.
Het idee er achter is om te compenseren voor de niet perfect rechte flanken van de middenfrequentfilters van de ontvanger.

Het versterken van de hoge tonen die net op de neergaande flank van het MF filter van de ontvanger liggen, is een heel erg slecht idee vind ik. Dat komt doordat lang niet iedere radio dezelfde filtercurve heeft. Wat je dan krijgt is een onvoorspelbare piek in de hogetonenweergave. Zo'n piek is niet zomaar te onderdrukken met de klankregeling van de radio zonder de rest van het geluid aan te tasten.

Sommige van mijn radio's hebben inderdaad wel erg scherpe filters waardoor de 'hoge' tonen verloren gaan. Maar dat is 'mijn' probleem, en dat hoeft niet iedere luisteraar te hebben. Want andere radio's hebben weer een iets grotere bandbreedte en geven de frequenties van de zender wel allemaal 'vlak' door.

Ik vind AM stations vaker te fel en schril klinken, dan dat er een gebrek aan 'hoge' tonen van rond de 4500hz is.

Radio Caroline doet het behoorlijk goed qua geluidskwaliteit vind ik. Veel beter dan Arrow destijds op 828khz met dezelfde zender, en heel veel beter dan Big L op 1395.

Wat de 4,5khz betreft, die is volgens mij geen harde eis. Bijna alle stations zitten inmiddels rond de 5,5khz, en sommige zelfs op 8khz (Roemenië klinkt erg mooi en sprankelend als je daarnaar luistert met een ontvanger met extra grote bandbreedte).
Volgens mij heeft Ruud van Radio Paradijs dit al eens uitgeschreven hier, of op het NFOR.
Overdag zijn de buurzenders vaak afwezig, dus kan je eigenlijk zonder problemen breed moduleren.
Je kan dat mooi zien op het watervaldisplay van de WebSDR's.

Hoe breed nog nuttig is, tsja. De luxe ontvangers (of juist de meest basic eenkringers en kristalontvangers) met schakelbare bandbreedte zitten op 8 a 9khz qua audio. Dat klinkt ook wel echt mooi. Als er geen buurzenders zijn, heeft het niet zo heel veel nadelen om zo breed te moduleren, buiten dat je ietsje meer vermogen kwijt bent.
Ik denk dat het gemiddelde iets onder de 6khz ligt qua audioweergave.

In de avond moet je natuurlijk wel die bandbreedte terugregelen, want anders hebben buurzenders er gauw last van en hoor jij je eigen extra hoge tonen niet meer doordat je buurzenders daar weer overheen zitten. Meer dan 4,5khz audio uitzenden heeft dan echt helemaal geen zin.

Over die bandbreedte hebben we het hier op CO al eens uitgebreid gehad. Ergens moet de thread nog wel te vinden zijn waarin ik uitleg hoe de verschillende licentieklassen ingedeeld waren, waarbij de grootste stations (nationale omroepen, in ons geval) echt flink bandbreedte kregen - het bandplan was daarop ingericht. Die 4,5 kHz gold alleen voor klassen C en D.

Nu is dat niet meer aan de orde, omdat geen zinnig mens hier nog een nationale omroep op heeft. Regionaal nog wel hier en daar, en uiteraard nog steeds de gewone propaganda uit, veelal, het oosten.

De laagvermogensvergunning schrijft een maximaal 9 kHz breed signaal voor, waardoor je toch aan de 4,5 kHz gebonden bent.
Ik geloof echter niet dat er hobbyisten zijn die dat (willen) weten.

Even los daarvan, wist je dat je ook DRM mag maken (met dezelfde bandbreedte)? Daar is pc-software voor, dus waarom niet.

Uitvoeringskader laag vermogen middengolf (pdf, 232 kb)

om de AM wat beter te laten klinken dan ie feitelijk was werd, het was een van de vele truuken, -en geloof het of geloof het niet- een beetje distortie toegepast in de ontvanger. Niet teveel, uiteraard. met de juiste dosis harmonischen klonk het "beter" (uiteraard niet voor de distortiemeter ).
Er is veel onderzoek naar gedaan hoe de AM weergave op te peppen (klank te verbeteren), voor de FM er was. Ook dynamiekexpanders behoorde tot de toegepaste technieken. maar allemaal al lang verdwenen, ook in ons geheugen, door de komst van de FM, +- 70 jaar geleden..

In Region 2 (de Amerika's, zeg maar) - waar ik de eerste helft van m'n carriere doorbracht - is trouwens wel een soort preemphase op de middengolf, maar dat is om andere redenen.
Het gaat ook daar dan wel om de hogere klassen stations, die tot 10 kHz mogen moduleren.
Voor hier heb je niets aan de richtlijn, maar het is leuk eens te lezen hoe ze daar tegen de dingen aan kijken.

Voor de lol even een paar watervalplaatjes.
Caroline doet tegenwoordig een ruime 7kHz audio overdag:

Ironisch gezien profiteer ik daar vooral van op mijn goedkope/eenvoudige radio's, en op mijn luxe scheepsontvanger als ik daar een middengolf converter voorzet.
Ik zal 's avonds een zien of ze bandbreedte terugregelen, maar ik kan dat niet direct zien door de zijbanden van de zenders er onder en erboven.

Dit LPAM station zit op een krappe 5khz en houdt zich dus nagenoeg helemaal aan de regels

Absolute Radio en z'n buurman houden zich netjes aan de regels. Kan hier ook niet anders, zijn allebei kleine zenders. Ik weet dat Absolute Radio ook Nederlandse luisteraars heeft, maar vooral 's avonds want overdag is het redelijk zwak.

En dit is een overdreven breed modulerende, vervormende piraat, die dik over 1584 (met veel zwakke lokale zendertjes) heen splattert:

Dat heeft gewoon helemaal geen zin.

Geen idee wat het bereik van die piraat is, in het bereik van de websdr Twente zitten er in ieder geval geen buurzenders op 1584 maar op andere plekken in het land wel.

In het document wat Frederick E. Terman bijgesloten heeft daar staat de volgende curve:

Naar zo'n curve was ik eigenlijk (tevergeefs) op zoek voor deze regio, maar goed nu weet ik dat zo iets dergelijks hier niet gebruikt wordt.

Het heldere wat ik af en toe hoor zal wel alles met de bandbreedte en processing te maken hebben dan.

Die watervalplaatjes zijn wel interessant om te zien, dat maakt het in één klap wel duidelijk.
Misschien moet ik zelf een keer zo'n sdr-stick o.i.d aanschaffen, ze kosten niet veel en ik kan wat meer lokaal ontvangen dan met zo'n websdr.

Een leuke processor om mee te spelen is StereoTool van Hans van Zutphen (mogelijk nu overgenomen door een andere eigenaar). De amerikaanse pre emphasis standaard zit daar ook in. De proefversie van de nieuwe is gratis maar kan niet alles. De oudere versies zijn ook nog wel gratis te vinden.

Daarbij moet ik opmerken dat de ingebouwde AM processing 'preset' niet echt mooi klinkt. Die focust teveel op het 'muur van geluid' effect.
Neem je wat gas terug en zorg je dat de hard limiter zo min mogelijk ingrijpt, wordt het allemaal veel mooier. Vooral bij de hoge tonen is het belangrijk dat de compressor niet continu in de compressie gedrukt wordt. Cymbals in de muziek worden dan namelijk 'uitgesmeerd' tot een continue sis als je de compressiemeter continue in ziet grijpen.

Dat is gunstig voor je signaalruisverhouding, maar daar schiet je weinig mee op als je muziek zelf als ruis gaat klinken

Je hebt onwaarschijnlijk veel mogelijkheden die je in kan stellen. Erg leuk om even aan te sluiten op een meetzendertje en dan wat te prutsen met de radio's in je huis.

Op 31 december 2021 15:30:10 schreef Ledlover:
De proefversie van de nieuwe is gratis maar kan niet alles. De oudere versies zijn ook nog wel gratis te vinden.

Ik dacht dat het zo was dat je gewoon hun software kunt draaien, maar dat er dan om de zoveel tijd een gesproken mededeling dan wel een piep door je programma heen komt.

Kan inderdaad afschuwelijk veel met Stereotool; ook een compleet MPX signaal met RDS om in je FM-zender te stoppen.

Nederlandse club, trouwens. e: Oh ja, dat kun je aan de naam die je daar noemt ook wel raden.

Op 30 december 2021 21:53:19 schreef Frederick E. Terman:
Over die bandbreedte hebben we het hier op CO al eens uitgebreid gehad. Ergens moet de thread nog wel te vinden zijn waarin ik uitleg hoe de verschillende licentieklassen ingedeeld waren, waarbij de grootste stations (nationale omroepen, in ons geval) echt flink bandbreedte kregen - het bandplan was daarop ingericht. Die 4,5 kHz gold alleen voor klassen C en D.

Nooit van gehoord, alle zenders waren 9 kHz breed volgens vergunning, zowel de grote als de kleintjes, dus 747 Radio 5 was ook gewoon 4,5 kHz. Heeft de NOS mij explicite gemeld.

In 2013, toen deze zaak hier op CO ook gespreksonderwerp was, had 'iedereen' al een SDR met watervaldisplay, waarop iedereen gewoon kan zien hoe breed de zenders zijn. De omroepzenders op 675, 747 en 1008 moduleerden toen allemaal tot precies 6500 Hz aan weerszijden. Iedereen die dat wilde, kon dat dagelijks checken op zijn spectrumdisplay, en velen deden dat ook, uit interesse en voor de lol.

Het NOS-verhaal is dus kul. 4,5 kHz gold voor klasse C en D stations; de nationale omroep was heus geen klasse C of D.

Dat je er nog nooit van gehoord hebt hoe het zat, zegt op zich niet zoveel. Je hebt gewoon nooit naar zo'n spectrum gekeken, en ook nooit goed geluisterd met verschillende bandbreedten in je ontvanger (anders had je het wel gehoord). Nu, dat geldt voor de meeste mensen - wat kan het ze schelen.
Toen jij met de hobby begon, had de nationale omroep er de brui al aangegeven.

Honderden hobbyisten praten elkaar na, en een paar lui weten hoe het echt zit. Wie krijgt er dan, democratisch, gelijk? Die paar honderd die elkaar napraten, natuurlijk.
Zo 'weet' ook iedereen dat de modulatie 'maximaal 30 %' was, en dat is gewoon óók niet zo. (Die 30% komt uit het afregelvoorschrift voor een ontvanger: de meetzender staat dan op 400 Hz, 30 %. Maar het verhaal is hardnekkig.)
Maar je kunt inmiddels ook op internet oude bladen inzien, met daarin bijvoorbeeld 'Beschrijving van de nieuwe zenders te Lopik', en dat soort artikelen.

Ik ga de boel niet opnieuw oplepelen; ik noem de thread hieronder. Maar samengevat: kleine stations moesten binnen 4500 Hz blijven; grote binnen 10 kHz en 'no harmful interference'. Zie ITU 1975. Hiervoor had je een bandplan, zodat de grote stations elkaar niet (althans, zo min mogelijk) in de weg zaten. De kleintjes zaten ertussendoor.
Over die bandplanvergaderingen zou ik ook nog hoofdstukken kunnen schrijven.. maar dat was meer politiek dan techniek.

De thread die ik bedoelde vind je hier, de meeste punten staan daar wel in. Pagina 2 en 3 zijn hier het meest relevant.
Ook in andere threads wordt de meer-dan-4500Hz-modulatie besproken.

Hieronder: Zendereisen; Rens&Rens deel 4 blz. 226. Dit betreft de zender zélf; uiteraard kan men het spectrum altijd verder beperken (op 6500 Hz, bijvoorbeeld) in de audioketen ernaartoe.

Laat ik nou toevallig vergunning hebben gehad voor de frequentie met het hoogste vermogen, 1395 kHz Lopik met 550 kW !!!!!!
Was gewoon 9A3, helaas kan ik die oude vergunning niet zo snel terugvinden, maar ik heb hem nog wel.
Een maatje van mij had de 1008 met 400 kW.

Het is overigens onlogisch, als kleine zenders wat breder zijn geeft dat nauwelijks problemen, bij grote zenders is het te brede signaal over een zeer groot gebied waar te nemen.

De NOS man meldde mij dat de 747 voor R5 op precies 4,5 audio afkneep. Waarom zou hij dat zeggen als het 6.5 was.

Ik heb even in mijn archief van geluidsopnames gekeken, en e.e.a. aan opnames uit de late 2000's gevonden.

Mijn conclusie: alle grote stations namen een loopje met de regels, als het echt zo is dat 4,5khz audio het maximaal toelaatbare is. Hieronder vind je het bewijs. Let op, dit zijn horizontale spectrogrammen, niet de verticale watervaldisplays van de SDR's. En dit is de gedemoduleerde audio. Idee blijft hetzelfde.

Een uitschieter in 'smalheid' was de Belgische zender op 621khz. Maar daar heb ik geen opname van. Die klonk dof, maar wel aangenaam verder.

Dat het onlogisch is om kleine zendertjes minder bandbreedte te geven dan de grote, daar ben ik het helemaal mee eens. Doch overdag zal het ook voor de grote wel meevallen, het is vooral 's avonds dat je last hebt van splatter van de buurzenders.

Dit spectrumplaatje is opgenomen met een Philips BX520a buizenradio in 2007 toen Arrow op 675khz zat (fragment uit het Bingopaleis aflevering 62. De scherpe afkapping boven de 6khz is digitaal gedaan want daarboven zat niets noemenswaardigs meer.

Toen ze op 828 zaten, zat het er volledig anders uit. Dit is een avondopname uit 2010. De geluidskwaliteit was vreselijk. Al bij 3khz begon het af te lopen. Ik weet niet meer welke ontvanger ik hier gebruikte. Het signaal was tamelijk zwak.

Overdag zag op 828 de boel er anders uit. Ik durf niet te zeggen of dat simpelweg komt doordat er minder ruis is die de hoge tonen overstemt, of dat ze 's avonds de modulatie wat versmallen.
Er moet gezegd worden, dat deze opname eveneens erg slecht klonk door een schelle piek rond de 3,8khz. Een heel onaangenaam 'PsshPshhPshh' effect.
Ik zou hier zeggen dat het zo'n beetje eindigt bij 5kHz audio, daarboven neemt de sterkte van de harmonischen sterk af, en bij even boven de 6khz van de radio zit je buiten het MF filter van de radio zelf.

Met een notchfilter klinkt het allemaal een stuk beter, maar mijn radio's hebben geen notchfilter op 3,8khz. Hooguit op 9khz...
Vermoedelijk heeft dit te maken met dat zij dus wel een bepaalde pre-emphasis toepasten, op die specifieke zender, op dat moment.

Ten slotte de ontvangst van 747 (eerste 'blok' en radio 10 (tweede 'blok') op een kristalontvanger in 2007:

Het is hier overduidelijk dat zowel 747AM als Radio 10 Gold niet tot 4,5khz, maar tot een grotere bandbreedte uitzenden. Radio 10 een fractie breder dan 747. Er is hier geen enkele filtering toegepast en de kristalontvanger is onselectief genoeg om alles wat een zender kan uitzenden, op te pikken

Ik heb ook nog opnames van Big L op 1395. Die klonk legendarisch slecht, door te harde compressie en teveel hoge tonen. Maar dat zijn opnames gemaakt vanaf een radio die van zichzelf al niet geweldig klonk, dus niet echt representatief om hier te delen (maar op andere radio's draaide ik daar de hoge tonen ook altijd helemaal dicht, die modulatie was gewoon een drama ongeacht de radio).

Ha, dat is leuk om te zien; inderdaad weer die 6500 Hz die ik al eerder noemde, en in de andere threads ook naar voren kwam.
En die iedereen ook elke dag zelf kon checken (bijvoorbeeld op SDR Twente).

Maar ook bij de vorige generatie omroepzenders was dit zo, breder zelfs. Lees echt die andere thread even, dat scheelt herhalen.

Er waren legio artikelen over breedband AM-afstemmers voor wie in de buurt van de zender zat (tot enkele tientallen km) en er dus voordeel van had.
Ook de luxere fabrieksradio's hadden bandbreedteregeling, of in elk geval een schakelbare 'breedband'-stand. De Philips BX 660X bijvoorbeeld:

Zo breed moduleren werd, in overleg, wél toegestaan aan de enkele nationale omroepstations, maar niét aan de kleinere 'invulstations' in het noorden en zuiden van het land, en de enkele 'common frequency' en 'out of plan' stations. Dat zou niet meer te coördineren geweest zijn; door hun grotere aantal zou er dan op heel veel plaatsen storing richting buitenland geweest zijn - met het risico dat wij dat dan omgekeerd ook zouden krijgen.
'Kopenhagen' en de vele navolgers gaven al genoeg hoofdpijn zónder dat.
Ook de grote zenders moduleerden niet zomaar zo breed mogelijk; over die 7800 Hz, later 6500 Hz, is óók nagedacht en onderhandeld.

Tegenwoordig zit er niemand meer serieus op de middengolf, en interesseert het ook niemand echt veel meer wat je er uitspookt. Er luistert tóch geen hond naar. Nou ja, een minuut misschien, om te kijken 'of de zender dóórkomt'. Maar een zender met een programma vind je niet meer.

Die 'Lopik 1395 kHz 500 kW' (geen 550) is een voorbeeld: papier is geduldig, en de vergunning maakte zo'n vermogen vanaf die plaats theoretisch mogelijk. Maar zo'n zender heeft nooit bestaan; niemand zou zoiets nog financieren. Het laatste wat we uit Lopik hoorden was de 'Big L'-kopie, die het 20 kW Broadcast Partners-zendertje huurde en vervolgens niet betaalde, met de smoes dat ie op half vermogen stond. Dat was dus een korte vreugde. 'Normaal gesproken' kwam die laatste tijd 1395 kHz uit de Trintelhaven.

Volgens mij is er wel eens een vergunning afgegeven voor de langegolf,maar die zender is er nooit gekomen.

Oh ja, bij de conferentie van 1975 in Genève was dat een Nederlandse claim. De LG-activiteiten van de conferentie hebben daardoor een volle week langer geduurd. 173 kHz werd toegewezen.

Het plan was voor een Nederlands-Belgische zender, 'Delta'. Maar al in Genève, en later in de onderzoeksommissie (1978/1979) kwamen er behoorlijke beperkingen naar voren, o.a. door Kaliningrad, Oranienburg en Nador, en door Allouis (164 kHz) en Saarlouis (Europe1, 182 kHz) in de buurkanalen.
Om overal aan te voldoen zou een zo ingewikkeld stralingspatroon nodig zijn, dat je dat alleen met een antennesysteem met drie masten voor elkaar zou kunnen krijgen. En daarvoor was nergens ruimte, ook door het vermogen van 500 kW.
Toen is er nog gedacht aan antennes in zee (daaraan heb ik nog meegerekend), maar dat werd natuurlijk ook niets.
Sowieso zou de nachtdekking slecht zijn, reden om in de nachturen dan maar vanuit Antwerpen, later Wolvertem, op 1512 kHz te gaan zenden, en alleen overdag op 173 kHz.

Toen gingen ook nog alle omroepen ruzie maken over de kosten en de tijdverdeling. België nam 1512 voltijds in gebruik, Nederland had zijn 1008 en 747, en het 'Deltaplan' ging in de ijskast.
Officieel is in 1986 de frequentie van de toewijzing nog gewijzigd naar 171 kHz, en dát is tenslotte nog gelukt (niet lastig, zonder zender).

Wat ik stiekem een beetje jammer vind, is dat die frequentie niet mee is genomen in de LPAM verdeling.
Zou toch grappig zijn, minizenders op de LG. Ik weet dat het kan, enige jaren terug presteerde een piraat het om in z'n regio op de LG zichzelf hoorbaar te maken.
Knap, zonder grote antenne.

Misschien een leuk doel voor de langegolf vliegtuigbakens als die uit worden geschakeld.

[Bericht gewijzigd door Ledlover op zondag 2 januari 2022 18:06:48 (13%)

Jammer dat Delta radio nooit van de grond is gekomen.

Ik weet nog dat er plannen waren voor de kust van Zeeland een kunstmatig eiland voor de antennes en zenders van Delta radio aan te leggen.

Terug even naar de pre emphasis, daar heb ik ook mee geëxperimenteerd.
Ik gebruikte onderstaande schakeling voor op de middengolf:

En dat klonk een stuk helderder als gewoon, vooral spraak klonk beter als zonder.
De waarde van de condensator mag aangepast worden naar eigen smaak.
Er werd hierachter wel een steil 6kHz filter gebruikt, zodat eventueel hogere frequenties als 6000Hz sterk werden onderdrukt.

Dat schakelingetje wil ik wel proberen, eens kijken wat dat brengt.

Alles over bandplannen en andere dingen waar niemand zich aan hield:

https://www.spreekbuis.nl/blog-martin-van-doren-70-jaar-radio-omroepze…

Dat de zenders breder waren dan was toegestaan verbaast me niets. Omdat alles zich helaas in geheimzinnigheid afspeelede is onbekend of hiervoor toestemming was gegeven door de naast gelegen gebruikers of dat het gewoon werd gedaan is niet bekend.

Dat de kleine steunzenders minder hoog uitzonden en minder breed waren lijkt me stug, ik woonde een tijd bij de steunzender Hengelo, waarvan opviel dat daar veel meer hoog in zat dan de hoofdzender.

Een MG Eldorado zijn de Antillen.
Daar werd gewoon niet gefilterd en het hele audio spectrum uitgezonden. De vermogens waren niet meer dan 10 kW.
Zelf even beluisteren, dat kan op de Kiwi SDR van TWR op Bonaire, alleen de 860 vroeger van de Curom , nu Z 860 , is nog in de lucht. GLashelder en veel breder dan de meeste Venezolaanse zenders.

Zelf ben ik op 1467 ook breder, ca 13 kHz. Is wel eens wat van gezegd, maar de laatste jaren niet meer.

Op 2 januari 2022 21:03:26 schreef Henry S.:
Alles over bandplannen en andere dingen waar niemand zich aan hield:

[afbeelding]

https://www.spreekbuis.nl/blog-martin-van-doren-70-jaar-radio-omroepze…

Klopt het dat deze bij de NVHR te downloaden is?