Luidsprekeruitgangen zelfbouwversterker

Goedemiddag,

Tussen de oude spullen van Pa heb ik zijn zelfbouwversterker gevonden welke ik graag wil afmaken. Het meeste is goed gedocumenteerd en ook de originele tekening uit radio bulletin 1974 zit er nog bij.

De versterker bestaat uit twee kanalen (schema 2x uitgevoerd), met ieder één luidspreker uitgang. Er zijn echter drie 2-polige connectors gebruikt, ik noem ze even X1, X2 en X3.

Luidsprekeruitgang ch1 is aangesloten op X1.
Luidsprekeruitgang ch2 is aangesloten op X3.
Zowel X1 als X3 zitten aangesloten op GND.

Nu komt hetgeen wat ik niet begrijp:
- Tussen ch1+ (X1+) en X2+ zit een condensator aangesloten.
- Op X2- zit een losse nog niet aangesloten draad.
- Op ch2+ (X3+) zit een ook losse nog niet aangesloten draad.
- Beide draden zitten samen gebundeld, zonder label.

code:

+--------------------------------------------------+
|                                                  |
|             +------------------------- draad 1   |                                  |             |                                    |
|  GND        |        GND                         |
|   |         |         |                          |     
|   |         |         |                          |
| ( # ) x1  ( # ) x2  ( # ) x3                     |
| ( - )     ( - )     ( - )                        | 
|   |         |         |                          |
|   +---| |---+         +----------------draad 2   |
|   |  2,6uF            |                          |
|  CH1                 CH2                         |
|                                                  |
+--------------------------------------------------+

Heeft iemand wellicht een idee waarvoor X2 moet dienen en hoe ik draad 1 en 2 moet aansluiten?

Mijn dank is groot.

versterler.pdf

Het zou een tweeter aansluiting kunnen zijn, maar dan zou het andere kanaal ook zo een aansluiting met condensator moeten hebben.

Toevoeging: in die tijd werd er ook met ruimtelijk geluid geëxperimenteerd. Misschien een mid-hoog luidspreker op het verschil signaal van links en rechts en die achter de luisteraar in de kamer plaatsen. Ik heb het wel eens gehoord in die tijd.

[Bericht gewijzigd door Brightnoise op dinsdag 27 april 2021 19:15:20 (49%)

RAAF12

Golden Member

Gezien de 2.6µF elco in serie zou het een aansluiting voor een hoogohmige koptelefoon kunnen zijn de Sennheiser HD414 was destijds heel populair. Maar ook een aansluiting voor een outputmeter zou kunnen. Het makkelijkst is dat je de amp gewoon aansluit zoals die bedoeld is in het schema. Die DIN LS aansluiting met platte pinnetje is niet erg robuust, beter vervangen door een steviger exemplaren bijv. XLR of banaan. Leuk om het schema te zien! In die tijd durfden ze het nog aan om zonder relais een luidspreker hard aan de schakeling te verbinden.

[Bericht gewijzigd door RAAF12 op dinsdag 27 april 2021 19:19:30 (10%)

Gezien de 2.6µF elco in serie zou het een aansluiting voor een hoogohmige koptelefoon kunnen zijn de Sennheiser HD414 was destijds heel populair. Maar ook een aansluiting voor een outputmeter zou kunnen.

Ik kan helaas niet echt een schema vinden voor deze opties die er een beetje op lijken. Dus ik denk dat het iets anders moet zijn.

Het makkelijkst is dat je de amp gewoon aansluit zoals die bedoeld is in het schema.

Dat is natuurlijk een goede optie, maar ik zou het wel leuk vinden om toch een beetje zijn design aan te houden.

Die DIN LS aansluiting met platte pinnetje is niet erg robuust, beter vervangen door een steviger exemplaren bijv. XLR of banaan.

Dat is zeker een goede tip! Maar ik wacht daar nog mee totdat ik alles verder heb uitgezocht. Ik moet ook de condensatoren van het AC/DC circuit vervangen, aangezien die aan het lekken zijn.

Leuk om het schema te zien! In die tijd durfden ze het nog aan om zonder relais een luidspreker hard aan de schakeling te verbinden.

Haha ja, de goede oude tijd! Wellicht een goed idee om als latere toevoeging te implementeren. Volgens mij een relatief simpele schakeling. Wel zitten er behoorlijk veel zekeringen in (bij de speaker uitgangen, 4 na de gelijkrichters en een na de trafo.

Het zou een tweeter aansluiting kunnen zijn, maar dan zou het andere kanaal ook zo een aansluiting met condensator moeten hebben.

Ik denk dat het vanwege de aansluiting geen tweeter kan zijn.

----

Ik heb nog eens een keer alle aantekeningen bekeken. Daar heb ik een tekeningetje gevonden die verdacht veel lijkt op de aansluitingen. Op de twee losse draden moet kennelijk een potmeter komen. Bij X2 staat "midden" geschreven. Dus toch voor een center speaker?

Shiptronic

Overleden

als je 1 & 2 verbind heb je mono met 2 ingangen??

Wie de vraag stelt, zal met het antwoord moeten leren leven.
RAAF12

Golden Member

Op 27 april 2021 20:50:40 schreef Koenux:
Ik heb nog eens een keer alle aantekeningen bekeken. Daar heb ik een tekeningetje gevonden die verdacht veel lijkt op de aansluitingen. Op de twee losse draden moet kennelijk een potmeter komen. Bij X2 staat "midden" geschreven. Dus toch voor een center speaker?

Gezien de serie elco van maar 2.6 µF zou het een elektrostatische luidspreker kunnen zijn. Die doen iets van 1kHz tot 15kHz, dat zijn die lange hoorn modellen. Blijkbaar werd die tussen de output van het linker en rechter kanaal geschakeld.

Op 27 april 2021 19:12:58 schreef Brightnoise:

Toevoeging: in die tijd werd er ook met ruimtelijk geluid geëxperimenteerd. Misschien een mid-hoog luidspreker op het verschil signaal van links en rechts en die achter de luisteraar in de kamer plaatsen. Ik heb het wel eens gehoord in die tijd.

dat is het. was een beetje in de mode om een derde speaker met het stereoverschilsignaal aan te sturen. die speaker maakt enkel lawaai als links/rechts verschillen in amplitude of fase. california dreamin van de mamas and papas is een ideaal nummer voor die test . op FM stereo kan het echter vreselijk gaan klinken, omdat daar het verschilgeluid als een schoonmoeder behandeld is.. ( het MPX verschilsignaal heeft altijd een grotere vervorming en meer ruis)

RAAF12

Golden Member

Haha, ja ik ken hem, ping pong stereo. The Beatles hadden dat ook met de overgang van mono naar stereo geen stereobeeld en met een groot gat in het midden!

Bij the Beatles was er (nog)een andere oorzaak. Tot aan het album "Help" was alles origineel in mono uitgebracht, maar wel tweespoors opgenomen. Bij latere releases (oa Rode album) werden die twee sporen, bedoeld om samen monomix te vormen, gewoon als stereosignaal gebruikt. krijg je dus extreme ping-pong stereo. Is na vele jaren bij de zoveelste CD release rechtgezet naar keuze.. je kan kiezen voor het mono of het stereo-album.

Op 27 april 2021 21:20:05 schreef kris van damme:
[...]

dat is het. was een beetje in de mode om een derde speaker met het stereoverschilsignaal aan te sturen. die speaker maakt enkel lawaai als links/rechts verschillen in amplitude of fase. california dreamin van de mamas and papas is een ideaal nummer voor die test . op FM stereo kan het echter vreselijk gaan klinken, omdat daar het verschilgeluid als een schoonmoeder behandeld is.. ( het MPX verschilsignaal heeft altijd een grotere vervorming en meer ruis)

California dreamin was volgens mij wel een van de nummers die hij graag luisterde. Dus ik denk dat dit het heel goed zou kunnen zijn. Alleen even uitzoeken nog hoeveel Ohm het potmetertje moet zijn en wat voor luidspreker.

Ook binnenkort maar opzoek gaan naar een leuke tweedehands platenspeler.

Bedankt voor de antwoorden! Erg gaaf om een beetje terug in de goede oude tijd te duiken.

En met die derde luidspreker aangesloten kun je opeens MP3 fouten horen die je vroeger nooit opgevallen waren. Het is de ultieme testopstelling om te "leren" MP3 geluid te herkennen.

Die fouten zitten vooral in het ruimtebeeld. Maar pas op: eenmaal gehoord hoe bekkens klinken na een MP3-codering en je kunt nooit meer genieten van MP3 muziek......

Die test met dat verschilsignaal zou ik iedereen aanraden eens te doen!

In het schema zie ik nog twee dingen die beter kunnen. De transistor V1 zorgt voor demping van het ingangssignaal wanneer de koelplaat temperatuur te hoog wordt. Maar dat circuit vervormt het geluid op een hinderlijke manier.

En het tweede punt: de ruststroom instelpotmeter is kritisch voor wat betreft het contact met de loper van de instelpotmeter. Wanneer dat contact een overgangsweerstand krijgt (door veroudering of vuil) dan neemt de ruststroom ongecontroleerd toe. En het is simpel op te lossen door de loper van de potmeter P2 ook te verbinden met het knooppunt P2-R14. Wanneer de loper om wat voor reden onderbreekt neemt de ruststroom af zonder de eindtorren mee te trekken.

Een soort inherente melt-down preventie. Zouden ze bij kerncentrales ook moeten doen.

[Bericht gewijzigd door Brightnoise op dinsdag 27 april 2021 23:51:15 (48%)

Op 27 april 2021 23:32:14 schreef Koenux:
[...]
California dreamin was volgens mij wel een van de nummers die hij graag luisterde. Dus ik denk dat dit het heel goed zou kunnen zijn..

ot..
't is dan ook een uitzonderlijk nummer, alleen al door zijn geweldige harmonie in de stemmen van Michelle, Mama Cas, Danny en John. Normaal vind je zulke harmonie in de stem enkel tussen broers/zussen..(denk aan de Everly brothers) en het werd enkel nog beter gedaan door twee Zweedse zusjes, beter gekend als first aid kit.

Ook de clip zegt wat : https://www.youtube.com/watch?v=N-aK6JnyFmk

Die is duidelijk opgenomen met camera's met Orthicon opnamebuizen en in de volle NTSC gamut (die veel groter was dan de PAL gamut)
Door het vele kopiëren / digitaliseren is de scherpte wat verloren gegaan, maar je ziet nog steeds duidelijk : geen navegen (komeetstrepen), zeer groot kleurenpalet en nergens overbelichting/oversturing. zelfs in de lampjes zit nog kleur!

Op 27 april 2021 23:42:30 schreef Brightnoise:
En met die derde luidspreker aangesloten kun je opeens MP3 fouten horen die je vroeger nooit opgevallen waren. Het is de ultieme testopstelling om te "leren" MP3 geluid te herkennen.

Die fouten zitten vooral in het ruimtebeeld. Maar pas op: eenmaal gehoord hoe bekkens klinken na een MP3-codering en je kunt nooit meer genieten van MP3 muziek......

Die test met dat verschilsignaal zou ik iedereen aanraden eens te doen!

In het schema zie ik nog twee dingen die beter kunnen. De transistor V1 zorgt voor demping van het ingangssignaal wanneer de koelplaat temperatuur te hoog wordt. Maar dat circuit vervormt het geluid op een hinderlijke manier.

En het tweede punt: de ruststroom instelpotmeter is kritisch voor wat betreft het contact met de loper van de instelpotmeter. Wanneer dat contact een overgangsweerstand krijgt (door veroudering of vuil) dan neemt de ruststroom ongecontroleerd toe. En het is simpel op te lossen door de loper van de potmeter P2 ook te verbinden met het knooppunt P2-R14. Wanneer de loper om wat voor reden onderbreekt neemt de ruststroom af zonder de eindtorren mee te trekken.

Een soort inherente melt-down preventie. Zouden ze bij kerncentrales ook moeten doen.

Bedankt voor de tips! Zeker het twee punt is een goed idee. Een paar dagen geleden ook de potmeter van mijn gestabiliseerde voeding moeten vervangen, dus ik weet waar je het over hebt.

Betreft de potmeter zit ik alleen nog even te twijfelen of die ook moet verbinden met GND. Dan zou draad 1 op de wiper komen, draad 2 op 1 en GND op 3. Maar dan zou CH2 via de weerstand van de potmeter ook verbonden zijn met GND. Dus ik denk geen GND aansluiten op de potmeter?

Voor de volumeregeling denk ik dat ik 3 stereo-potmeters wil gebruiken. (Volume, bass en treble). Het schemaatje op deze site ziet er wel belovend uit:
https://www.instructables.com/Volume-Bass-and-Treble-Circuit-in-Audio-…

Dat schema waar je naar verwijst is een erg simpele toonregeling. De versterker die je aan het afbouwen bent verdient een betere voorversterker. Een Baxandall moet het worden. Of geen toonregeling. Een volumeregeling is wel belangrijk natuurlijk.

Wanneer je de luidspreker voor het verschilsignaal wilt regelen met een potentiometer, dan heb je de ground van de versterker niet nodig. Je kunt die luidspreker voorlopig weglaten en daar later mee gaan experimenteren: een verschilsignaal-luidspreker achter je is geen trend geworden. Het is een effect. Voor HiFi een ongewenst effect. Maar het kan wel prettig klinken. Wanneer je daar een regeling in aan wilt brengen met een potentiometer dan heb je, na die condensator (!) een (minimaal) 3-watt 100 Ohm potentiometer nodig, lineair of logaritmisch maakt hier niet zo veel uit, en de luidspreker sluit je aan tussen de loper en de nul van de potmeter (linksom gedraaid is de loper met de nul verbonden). Het verschilsignaal (draad 1 en draad 2) sluit je aan op de uiteinden van de potmeter (slecht uitgelegd, maar toch eenduidig). De fase van de achter-luidspreker is in dit systeem niet van belang, want voor beide mogelijke oplossingen is precies evenveel te zeggen.

RAAF12

Golden Member

Ik heb net even getest met een middenspeaker maar er komt erg weinig geluid uit bij een gewoon stereosignaal. De luidsprekers links en rechts klinken veel harder.

De luidspreker in het midden is een Philips Squaker AD5060/Sq4 met een 4 µF poleyster condensator in serie. Als de TS echt een middenkanaal wil dan zal er een extra versterker moeten worden bijgebouwd. Maar ik denk dat het in '74 misschien een hobby item was maar nu zou ik er gewoon twee luidsprekers op aansluiten als stereo weergave de bedoeling is.

Op 28 april 2021 23:18:18 schreef Brightnoise:
Dat schema waar je naar verwijst is een erg simpele toonregeling. De versterker die je aan het afbouwen bent verdient een betere voorversterker. Een Baxandall moet het worden. Of geen toonregeling. Een volumeregeling is wel belangrijk natuurlijk.

Daar heb je natuurlijk helemaal gelijk in. Het is natuurlijk wel iets meer werk, dus ik denk dat ik dat dan later ga doen.

Super bedankt iedereen voor de antwoorden, ik kan nu met een stuk meer zekerheid vooruit. Dank ik ik binnenkort toch eindelijk de versterker na al die jaren aan de praat zien (of horen). Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen om er niks mee te doen aangezien dit volgens mij een van mij pa zijn eerste zolder projecten is geweest als jongeman.

De werkvolgorde is nu alsvolgt:
1) Versterker verder afmaken, alle draden aansluiten (indien nodig doorpingen). Toonregeling en middenluidspreker nog achterwege laten.
2) Potmeter P2 voorzien van extra draad -> P2-R14 (verbetering van Brightnoise) bij beide kanalen.
3) Tussenkringconsensatoren vervangen door nieuwe (ivm lekkage) en plaatsen zekeringen.
4) Controleren of alles correct is aangesloten.
5) Testen!
6) Vervangen van netsnoer door voedingsconnector (snoer is nu veel te kort)
7) Vervangen van DIN LS door XLR (verbetering RAAF12)
8) Toevoegen van Baxandall toonregeling en volumeregeling.
9) Eventueel toevoegen van potmeter voor verschilsignaal en experimenteren.

Ja, volgens mij moet het zo. Met bij het eerste aansluiten een stroombegrenzing op de plus en min van de voeding. Of zekeringen van 200 mA, of gloeilampen in serie met de voeding.

Wanneer de ruststroom correct kan worden ingesteld is het toch nuttig om te controleren of de versterker stabiel is. Er zit geen Boucherot filter aan de uitgang en ook geen serie spoeltje. De energie in de eindtransistoren die "nog onderweg is" kan bij capacitieve en inductieve belasting (een willekeurige luidspreker) alsnog tot oscillaties in het honderd kilo Hertz gebied leiden.

In die jaren (van het ontwerp van deze discrete versterker) was het in bedrijf nemen van een transistorversterker soms de seconde waarin het zakgeld van een paar weken in een flits was verdwenen......

[Bericht gewijzigd door Brightnoise op donderdag 29 april 2021 12:13:29 (34%)

Op 29 april 2021 12:06:39 schreef Brightnoise:
Ja, volgens mij moet het zo. Met bij het eerste aansluiten een stroombegrenzing op de plus en min van de voeding. Of zekeringen van 200 mA, of gloeilampen in serie met de voeding.

Wanneer de ruststroom correct kan worden ingesteld is het toch nuttig om te controleren of de versterker stabiel is. Er zit geen Boucherot filter aan de uitgang en ook geen serie spoeltje. De energie in de eindtransistoren die "nog onderweg is" kan bij capacitieve en inductieve belasting (een willekeurige luidspreker) alsnog tot oscillaties in het honderd kilo Hertz gebied leiden.

In die jaren (van het ontwerp van deze discrete versterker) was het in bedrijf nemen van een transistorversterker soms de seconde waarin het zakgeld van een paar weken in een flits was verdwenen......

In principe zit er voor de trafo al een zekering. Vervolgens zitten er na de gelijkrichtbruggen ook zekeringen voor zowel plus als min in beide kanalen (dus 4 zekeringen). De ingangssignalen gaan ook via zekeringen naar de ingang. Het is wel een goed idee om inderdaad onbelast te beginnen met 200mA, die tip ga ik ook zeker toe passen.

Betreft de toon/volume regeling ben ik nu een schemaatje aan het bekijken dat gebruikt maakt van de TLC074. Dan zou ik wel nog een voedingspanning moeten verzorgen van 5V. Dat moet ik dus nog uitzoeken hoe ik dat het beste kan doen en of eventueel een andere circuit. Alles op zijn tijd :)

https://www.ti.com/lit/an/sloa042/sloa042.pdf?ts=1619690098313&ref…

RAAF12

Golden Member

Of een setje van Ali dat is compleet, stereo, volume en toonregeling
https://nl.aliexpress.com/item/1005002161744554.html?spm=a2g0o.product…

Of iets zelf bouwen met audio opamp of discrete transistors. Ik ben nogal ouderwets en vind dat een operational amplifier niks met audio van doen heeft, intern zitten er vaak 20 of meer transistors in de signaal-weg-! Veel minder onderdelen, dat wel én goedkoper. Met 3 BC109 transistors per kanaal gaat ook, zie de Quad 33 pre amp.

Dat is een prima schema!

Er zit iets geks in: "mid" is ground voor audio, maar ground is een negatieve voedingsspanning. Het kan eleganter met een symmetrische voeding van plus en min 10 of 12 volt. En zonder die hulp opamp TLV2461.

En ik zou er toch nog wat aan toevoegen om bij draaien aan de lage tonen regelaar minder stoorgeluiden te krijgen. Een weerstand van 470 k tussen U2C respectievelijk D naar de min-ingang van de opamp van dat kanaal. DC via de loper van de laag regelaar rommelt dan niet meer. En voor een rechte frequentiekarakteristiek dan ook maar een extra 470k weerstand tussen de uitgang van U2A resp. B naar de min ingang van U2D resp C. Dus 4 maal 470 k totaal.

En wat Raaf12 al zegt: liever geen opamps. Ik zou wel blindelings voor de OPA2134 gaan (twee maal dus).

Succes!

EgbertG

Golden Member

Deze schakeling gebruik ik - heerlijk simpel:
(Je kunt er 1 transistor bijzetten als je de demping niet kunt missen)

[Bericht gewijzigd door EgbertG op donderdag 29 april 2021 13:44:38 (36%)

RAAF12

Golden Member

Baxandell is beter, deze is passief in serie met het signaal en verslechterd de S/N ratio. Baxandell werkt in een tegenkoppelus en heeft dat nadeel niet.

EgbertG

Golden Member

Gezien het ontwerp van 1974 past daar een passief tone control circuit met
een bc108 erbij juist prima toch? ;-)

RAAF12

Golden Member

Een Baxandell regelt ook mooier! Zie bijv de grafiek hier https://vintageaudiorepair.nl/nieuws/explained-quad-33-tone-control/
Ik zou mooi een vintage Quad 33 kopen of zo'n zelfbouw print. Maar vaak is tone control helemaal niet nodig en staat het uitgeschakeld of in de rechte middenstand. Ik heb alleen een volumeregeling en balansregeling actief. De laatste staat ook in de middenstand. Maar ieder doet het op zijn of haar eigen wijs :-)

[Bericht gewijzigd door RAAF12 op donderdag 29 april 2021 13:58:25 (56%)

EgbertG

Golden Member