Speakers .. en zo

Je hebt door dat dit een 11 jaar oud topic is?

En ja, die druk is te meten. In de autowereld zijn er wedstrijden voor de meeste geluidsdruk. Volgens mij is een fluctuatie van nul tot 2 bar ongeveer 194dB. Dit kan uiteraard niet. Maar inmiddels zitten ze al ruim boven de 180dB. Ga er voor het gemak even van uit dat de behuizing voor en achter de luidspreker in dit geval even groot is, dan heb je het dus een wisselende druk van 10dB minder dan 1 bar. Weet niet hoe dit om te rekenen (een uurtje Binas uitpluizen zou wellicht helpen) maar da's volgens mij een factor 10, dus wellicht 100mbar. Voorruiten sneuvelen daar bij de vleet dus de echte professionals hebben meestal lexaan ruiten of zo.

Normale luidsprekers zullen vele malen lager zitten maar in principe is een geluidsdruk meting een druk meting van wisselende druk.

Op 16 juli 2020 00:33:48 schreef r-p:
Je hebt door dat dit een 11 jaar oud topic is?

En ja, die druk is te meten. In de autowereld zijn er wedstrijden voor de meeste geluidsdruk. Volgens mij is een fluctuatie van nul tot 2 bar ongeveer 194dB. Dit kan uiteraard niet. Maar inmiddels zitten ze al ruim boven de 180dB. Ga er voor het gemak even van uit dat de behuizing voor en achter de luidspreker in dit geval even groot is, dan heb je het dus een wisselende druk van 10dB minder dan 1 bar. Weet niet hoe dit om te rekenen (een uurtje Binas uitpluizen zou wellicht helpen) maar da's volgens mij een factor 10, dus wellicht 100mbar. Voorruiten sneuvelen daar bij de vleet dus de echte professionals hebben meestal lexaan ruiten of zo.

Normale luidsprekers zullen vele malen lager zitten maar in principe is een geluidsdruk meting een druk meting van wisselende druk.

Dag r-p,

Ik ben pas op de site terecht gekomen via aan audio collega....... ik zit meer in de branche van elektronica en sterkstroom (mbt berekeningen) ......De audio wereld is heel iets nieuws voor mij........

Inderdaad, ik had het draadje gezien van jaren terug.......maar techniek blijft bestaan.....gelukkig....

Het betreft een theoretische vraag mbt een praktisch "p^robleem"

Ik had vernomen dat de conus van een luidspreker, bij een achterwaartse beweging, een tegendruk zou ondervinden van de opgesloten lucht in een gesloten luidsprekersbox.
Door de ontstane tegendruk in de box wordt de cunus geremd.....
Volgens info zou de conus ettelijke millimeters kunnen tegengehouden worden?.........waardoor een vermindering van dB's....?

Ik was nieuwsgierig om eens de druk te kunnen berekenen.

Misschien kan ik eens een zeer gevoelige drukmeting plaatsen met een fijn aansluitslangentje in de box (met het vermogen op maximum ?)

groeten,
SteFFe1

Op 16 juli 2020 20:40:50 schreef steFFe1:
Ik was nieuwsgierig om eens de druk te kunnen berekenen.

Ik verzin even een paar getallen. Je kunt zelf betere cijfers invullen.

Stel, de oppervlakte van de bewegende conus is 300 cm², en hij beweegt 1 cm achteruit. Dat is een volumeverandering van 300 cm³.
Stel de box is (inwendig) 30x30x60 cm, dat is 54000 cm³. Daar gaat wat af voor de luidspreker zelf en misschien het filter, maar het gaat even om het idee.
De volumevermindering is dus 300 op de 54000, dat is 1/180.
De drukverhoging wordt dus ook 1/180 van de normale druk, dus 1/180 atmosfeer.
Als je een U-buisje met water op de box zou aansluiten, zou het niveauverschil van het water in de twee poten van de 'U' dus ca. 5,5 cm worden - als de conus in die stand zou blijven staan, tenminste. Dat kan alleen als je gelijkspanning voor de proef gebruikt.
Voorzichtig; de meeste luidsprekers vinden te veel gelijkspanning niet fijn.

Overigens heb je hetzelfde drukverschil als de conus naar voren gaat: de druk neemt dan áf, en je watermanometer zou ook weer ca. 5,5 cm waterkolom aangeven, alleen dan andersom. Ook weer: als de conus zo zou blijven staan.

Als je gewoon geluid afspeelt zul je het water bijna niet zien bewegen, omdat het daar veel te traag voor is. Alleen bij sterke lage tonen zou het water wat staan te trillen.

Zat vannacht ook zo'n rekenvoorbeeld te bedenken maar je bent me voor

steFFel is ook bang dat je dB's verliest doordat de conus wordt afgeremd. Ja, dat is zo. Dit kun je mooi zien aan grafieken waarbij een kleinere behuizing wordt gebruikt: met name de lage tonen zijn minder luid. (Plaatje hier gepikt.)
Rood is grootste behuizing, donker blauw is kleinste behuizing, zelfde luidpsreker.

Maar als je GEEN behuizing gebruikt, zijn er nog veel minder lage tonen: de positieve druk die de conus probeert op te bouwen aan de voorkant end e negatieve druk aan de achterkant zijn niet van elkaar gescheiden, dus lucht stroomt gewoon van het 'hoge druk gebied' naar het 'lage druk gebied'. Ik vermoed dat de traagheid van de lucht een grote rol speelt: daarom zijn de lage tonen hier de dupe van, en hoge tonen vrijwel niet.
(Hier een video van iemand die zo een zooitje speakers sloopt zonder behuizing (vind ik zonde, dus ik vind het geen leuke video, maar je ziet wel goed wat er gebeurt).

Overigens is dit drukverschil ook essentieel voor de hele werking van de luidspreker: het remt de luidspreker af bij grote conus uitslagen. Zou dit niet gebeuren dan zit een luidspreker heel snel aan zijn maximale mechanische uitslag en sloop je 'm binnen de korste keren. De 'spider' en ophanging van een luidspreker doen dit ook wel enigszins maar kan dit absoluut niet alleen.

'Infinite baffle' (weet even de Nederlandse term niet) is een principe van een oneidige plaat waar je je luidspreker in monteert. Je hebt dan geen afremming door drukverschil: de buitenkant van de luidsprekerbox is de halve aardbol en alle lucht die daarbij hoort. De binnenkant de andere helft en ze zijn gescheiden door een wand. Uiteraard kan dit niet, dus in de praktijk wordt deze term soms gebruikt voor de hele kofferbak van je auto als behuizing (erg groot vergeleken met een normale behuizing, dus 'oneindig'). En de cabine als luisterruimte. Deze luidsprekers hebben een stijvere ophanging (spider en schuim/rubberrand) omdat bij het ontwerp al duidelijk werd dat de behuizing hier niet veel mee gaat helpen. Deze zijn volgens mij ook maar beperkt belastbaar (paar honderd Watt max.) vergeleken met luidsprekers die in een kastje moeten (2000Wrms is daarvoor geen uitzondering).

Hier een plaatje van een thuis project (random van Pinterest geplukt) van een zoektocht naar Infinite baffle. Deze is duidelijk NIET 'infinite" dus de lage tonen hiervan zullen zeer beperkt zijn, waarschijnlijk met pieken waar de golflengte van de toon en de afstand van voor tot achter bepaalde verhoudingen hebben.

Dag Frederick en r-p,

Dank voor jullie deskundige uitleg. ik heb weer bijgeleerd....

Als test heb ik daarnet een kleine proef uitgevoerd met boxen 2x30 watt (gebruik voor in huiselijke toepassing) .....
Ik heb de achterplaat van de luidspreker box iets losgemaakt en de versterker gezet op 30 %.......
Inderdaad....je voelt de lucht via de kieren van de achterplaat van de box naar buiten stromen.....

Waarschijnlijk heeft de optredende onder- en overdruk niet veel invloed op de geluidsproductie voor luidsprekers in huishoudelijke toepassingen ?

groeten
SteFFe 1

O jawel, hoe lager de frekwentie hoe meer verschil het maakt. Want bij lage frekwenties gaat de luidspreker alleen maar de lucht rondpompen van zijn voorkant naar zijn achterkant (of vice versa, natuurlijk) en dan hoor je dus niets meer. Dat werd ook eerder al gesteld, iets uitvoeriger verwoord:

de positieve druk die de conus probeert op te bouwen aan de voorkant en de negatieve druk aan de achterkant zijn niet van elkaar gescheiden, dus lucht stroomt gewoon van het 'hoge druk gebied' naar het 'lage druk gebied'. Ik vermoed dat de traagheid van de lucht een grote rol speelt: daarom zijn de lage tonen hier de dupe van, en hoge tonen vrijwel niet

Daarom dat vooral laagweergevers nauwkeurig berekend worden, en voor dat berekenen zijn de Thiele/Small-parameters dan weer cruciaal. Tweeters daarentegen kun je eigenlijk vrijelijk ophangen zoals het je past.

Enne, als ik de "niet zo erg initiële maar misschien wel secondair initiële vraag" even bekijk: de basreflexluidsprekerkast (3 x woordwaarde ) is een poging om die "achteromgaande" luchtstroom ten nutte te maken, maar is gebonden aan een redelijk smalle frekwentieband, en moet meer dan ooit zeer precies afgestemd zijn op de toegepaste luidspreker ( s ) . Voor nog meer gesofisticeerde ontwerpen kun je misschien eens het www afstruinen naar termen als "Karlssonresonator" of "Voice of Theatre".

[Bericht gewijzigd door big_fat_mama op vrijdag 17 juli 2020 18:18:24 (22%)

Bij een open luidspreker (dus zonder kast of in een te kleine vlakke plaat) sluit je de drukopbouw kort.. Gevolg is dus zachter geluid -> minder dB's.

Bij een basreflex ga je die kortsluiting zo tunen dat door de looptijd bij een bepaalde frequentie ze precies gelijk vallen en ze dus juist elkaar versterken.. Maar alleen op die frequentie.. Frequenties eromheen worden vaak juist verzwakt.

Tranmissionlines zijn veel ingewikkelder...
Moet eerlijk zeggen dat ik die ook niet zo snap..

De clou van de basreflex was dat je de kast afstemde op de resonantiefrequentie van de luidspreker. Dat klinkt alsof je de boel erger maakte (resonantie = slecht, immers), maar de bedoeling was er een soort bandfilter van te maken, zoals je ook elektronisch twee afstemkringen op de juiste manier kunt koppelen om de 'doorlaatpiek' breder te maken.

Je moest dus twee dingen doen: de baspoort correct afstemmen, en de baspoort correct dempen. Beide waren, in de tijd dat dit ontwerp populair was, niet eenvoudig te doen voor een amateur. Het moest maar zo'n beetje op gehoor, en niet ieders smaak was hetzelfde, zodat er heel wat vervelend boemerige weergevers gebouwd zijn.

Voor 'thuis' is de gesloten, prima gedempte, akoestische box het zekerst. Als je je aan de afmetingen houdt en goed dempingsmateriaal gebruikt kan er weinig mis gaan.
Dat het rendement dan iets lager is, is geen echt nadeel. Vermogen kost toch praktisch niets meer.

Maar... de theorie van al die esoterische weergevers is natuurlijk onweerstaanbaar interessant!

Basreflexpoorten zijn redelijk eenvoudig af te stemmen d.m.v. impedantiemeting aan het systeem op redelijk vermogen (om dynamische effecten mee te wegen).
Bij een correcte afstemming vind je 2 bulten in de grafiek die even hoog zijn.
Dat zijn de 2 resonantiefrequenties, die beide lager horen te zijn dan een enkele impedantie-top van een luidspreker in de vrije lucht.

Een infinite baffle wordt ook wel eens uitgevoerd als een naar achter gevouwen paneel. De bedoeling daarvan is de looptijd van de drukgolf van achter naar voor te vertragen, resp in fase te brengen met de voorzijde.

Een Transmission Line doet iets vergelijkbaars, maar dan via een lange poort. Zo'n 1,20 tot 1,50m. De drukgolf die daaruit komt moet uiteindelijk in fase zijn met de voorkant en wordt onderweg nog gedempt in een langzaam afnemende poortdiameter. Vooral met als doel om te voorkomen dat de drukgolf van de achterkant van de luidspreker de drukgolf aan de voorzijde zal tegenwerken.

Mijn relatieve voorkeur heeft de Transmision Line, wegens de optimale mix tussen kwaliteit en afmetingen.

Maar mijn absolute voorkeur heeft echter de hoornluidspreker, maar die worden voor lage frequenties erg groot. Daarom is in de jaren 40 door meneer Klipsch de gevouwen hoorn bedacht. Moeilijk om zelf te bouwen, lastig om een goeie plek in de kamer te geven (vrije hoeken met lange aansluitende wanden), maar een geweldige laagweergave met uitzonderlijk hoog rendement.

Was een leuke hobby.

Overigens ben ik het helemaal eens met @FET. Voor normaal thuisgebruik is een stevige gesloten kast (zware persing mdf), luchtig gevuld met glaswol, of speciaal daarvoor gemaakt materiaal, de beste garantie op een goed resultaat.
Met de nadruk op "stevige".

Op 18 juli 2020 14:37:12 schreef Boudie:
Een Transmission Line doet iets vergelijkbaars, maar dan via een lange poort. Zo'n 1,20 tot 1,50m. De drukgolf die daaruit komt moet uiteindelijk in fase zijn met de voorkant

Ik weet dat het regelmatig gedaan wordt, maar... Wat ik niet snap is: Dit kan maar met 1 frequentie werken. Nouja, d'r zijn natuurlijk ook boventonen die werken...

Dus even rekenen: 300m/s 1.5m/s = 0.005 sec. Als dit 180 graden faseverschuiving moet veroorzaken werkt het bij 100 Hz. Maar bij 200Hz zijn de orignele uit de luidspreker en die van de bass-reflex in tegenfase en dempt het juist uit.

Tja, bij 110 zal het niet meteen helemaal niets doen en bij 90 idem. Dus de bedoeling is om "iets" aan boost te krijgen in het gedeelte dat de speaker het zelf eigenlijk net moeilijk krijgt? Zoiets?

De voorwaarden voor versterking zijn: 5ms is 180 graden faseversterking. Dus bij 300Hz is 1.5m precies anderhalve labda, dus krijg je weer versterking. Als het een bass is, dan wil je die dan zeker via een andere speaker gedaan hebben?

Dit kan maar met 1 frequentie werken

Eerder: "bij 1 frekwentie behaalt dit het optimale effect". Het is niet wit/zwart. (zoals je ook zelf al aangaf, trouwens). Eerder wordt de weergavecurve een beetje naar onderen "uitgerokken", ze wordt dan wel een beetje hobbeliger.

[Bericht gewijzigd door big_fat_mama op zaterdag 18 juli 2020 16:23:47 (35%)

Op 17 juli 2020 13:03:29 schreef r-p:
'Infinite baffle' (weet even de Nederlandse term niet)

'De oneindig vlakke "baffle"' Maar hier staat het uitgebreid in het Nederlands beschreven.

https://www.buizenradioclub.nl/images/Servomecum/Acoustiek-omni.pdf

Beter goed gejat dan zelf lopen klooien.

Op 18 juli 2020 15:55:10 schreef rew:
[...]
Ik weet dat het regelmatig gedaan wordt, maar... Wat ik niet snap is: Dit kan maar met 1 frequentie werken. Nouja, d'r zijn natuurlijk ook boventonen die werken...

Dus even rekenen: 300m/s 1.5m/s = 0.005 sec. Als dit 180 graden faseverschuiving moet veroorzaken werkt het bij 100 Hz. Maar bij 200Hz zijn de orignele uit de luidspreker en die van de bass-reflex in tegenfase en dempt het juist uit.

Tja, bij 110 zal het niet meteen helemaal niets doen en bij 90 idem. Dus de bedoeling is om "iets" aan boost te krijgen in het gedeelte dat de speaker het zelf eigenlijk net moeilijk krijgt? Zoiets?

De voorwaarden voor versterking zijn: 5ms is 180 graden faseversterking. Dus bij 300Hz is 1.5m precies anderhalve labda, dus krijg je weer versterking. Als het een bass is, dan wil je die dan zeker via een andere speaker gedaan hebben?

Vergeet niet dat bij een bepaalde frequentie, afhankelijk van de eigenschappen van de gebruikte luidsprekers, de middentonen-unit het hogere deel van het spectrum overneemt. Juist om tegengestelde effecten, zoals door jou aangehaald, te voorkomen.

Eén van de belangrijkste functies van een Transmission Line is ook het dempen van de resonantiefrequentie. Nou lijkt dat simpel, maar de resonantiefrequentie is sterk afhankelijk van de behuizing. En laat dat nou net datgene zijn wat je nog niet hebt op het moment dat je aan het rekenen slaat...

Zoals ik al zei: "het is een boeiende hobby."
Nadeel: je moet er nogal wat werk voor verrichten om resultaat te boeken.

Oh ja,
Een grote baffle hoeft niet rechthoekig te zijn. Sterker nog: dat is in de praktijk helemaal niet gewenst. Juist om een soort zwart/wit effect te voorkomen.

En nog een leuk principe: de Pied Piper. Tegenwoordig een prijzig ding, maar eenvoudig zelf te bouwen. Geeft een lekker "ronde" en schone basweergave. Absoluut zonder "boemerig" gedrag. Heel zuiver en schoon.
Ooit eens gebouwd met een KEF B110 (geloof ik), een relatief kleine woofer van, zal wel 110 mm geweest zijn, met een mooie soepele rubber conusophanging.
Heb ik enige jaren gehad in schreeuwend rood, maar paste later niet meer zo bij de inrichting en de door echtgenote gewenste afmetingen...

@Boudie: heb je een link of pointer naar die "Pied Piper"? Op het www vond ik zo 1-2-3 niet veel.

De toon en stijl van uw betoog klinken me heel erg naar Radio Bulletin in de jaren 1980 of zo, en dat bevalt me erg want met die instelling heb ik ook geleerd maar "HiFi" te luisteren. No-nonsense, goed weten dat perfectie niet bestaat en niet kan bestaan, en er toch altijd naar blijven streven...

En ik ook had nog een gepeperde opmerking gereed aangaande partners en gewenste afmetingen maar die houd ik maar beter achter mijn kiezen, denk ik

[Bericht gewijzigd door big_fat_mama op zaterdag 18 juli 2020 20:34:21 (39%)

Op 18 juli 2020 14:37:12 schreef Boudie:
...

Maar mijn absolute voorkeur heeft echter de hoornluidspreker, maar die worden voor lage frequenties erg groot....

Wel idd erg gaaf.

Op 18 juli 2020 13:02:10 schreef Frederick E. Terman:

Voor 'thuis' is de gesloten, prima gedempte, akoestische box het zekerst. Als je je aan de afmetingen houdt en goed dempingsmateriaal gebruikt kan er weinig mis gaan.

Welke afmetingen.. Ik bouw zelf het liefst op vas volume, dan is de drukopbouw minimaal. Moet je we chassis hebben met goede demping en geen wapperkarton....

Btw ik mis nog de karlsson speakers..
Heb setje in garage staan. Rendement is gigantisch!!! Met 7 W versterker heb je genoeg geluid voor hele wijk...

ik mis nog de karlsson speakers

Werden nochtans vermeld, slordige 24h geleden - maar zonder in details te treden. Die ik trouwens niet zou weten.

mijn absolute voorkeur heeft echter de hoornluidspreker,

Gevouwen hoorns zijn perfect om lage tonen vér te doen dragen, en dan nog met hoog rendement bovendien; in de huiskamer zijn ze niet echt aangewezen. Maar voor wie erop kickt: ik heb hier nog steeds twee zulke gevouwen hoorns in de aanbieding, 10x10x10 dm min of meer, mogen eigenlijk gratis weg, ik wil ze zelfs brengen, alles is beter dan ze op de barbecue te gooien.

Een grote baffle hoeft niet rechthoekig te zijn. Sterker nog: dat is in de praktijk helemaal niet gewenst. Juist om een soort zwart/wit effect te voorkomen.

En dat geldt evenzeer voor een minder grote Rechthoekige kasten zijn een ideale biotoop voor staande golven en die wil je nu juist niet; reeds een hele poos ziet men luidsprekerkasten met trapezoide grondplan en/of conische opstaande kanten.

Ik heb het geheel even afgesplitst van het topic van vele jaren geleden.

Wel zo netjes, inderdaad.

Op 18 juli 2020 20:40:41 schreef big_fat_mama:
[...]
Werden nochtans vermeld, slordige 24h geleden - maar zonder in details te treden. Die ik trouwens niet zou weten.

[...]
Gevouwen hoorns zijn perfect om lage tonen vér te doen dragen, en dan nog met hoog rendement bovendien; in de huiskamer zijn ze niet echt aangewezen. Maar voor wie erop kickt: ik heb hier nog steeds twee zulke gevouwen hoorns in de aanbieding, 10x10x10 dm min of meer, mogen eigenlijk gratis weg, ik wil ze zelfs brengen, alles is beter dan ze op de barbecue te gooien.

[...] En dat geldt evenzeer voor een minder grote Rechthoekige kasten zijn een ideale biotoop voor staande golven en die wil je nu juist niet; reeds een hele poos ziet men luidsprekerkasten met trapezoide grondplan en/of conische opstaande kanten.

Graag ?

Op 18 juli 2020 20:30:44 schreef big_fat_mama:
@Boudie: heb je een link of pointer naar die "Pied Piper"? Op het www vond ik zo 1-2-3 niet veel.
...

Er is niet veel meer over het ontwerp te vinden, denk ik, want dat dateert uit de tijd dat we nog geen internet hadden.

Uit mijn hoofd:
Het ontwerp bestond hoofdzakelijk uit een luidspreker in een verticale pijp, circa 25x25 cm, lang circa 1,50m, aan de bovenzijde open.
Het hart van de luidspreker bevond zich op 1/3 van de hoogte, van onderaf.
Uiteraard gaat dit alleen over de basluidspreker. Het hoog werd door een andere unit gedaan.

Ik weet nog dat het lastig was om het filter goed te krijgen, want het ontwerp had nogal de neiging om ook middentonen uit de open pijp weer te geven. En dat luisterde niet zo lekker. In elk geval niet met die Kef B110.
Een mogelijke oplossing was een heel erg losse demping in de pijp toe te passen; net genoeg om ongewenst "midden" akoestisch te filteren, maar de laagweergave niet te belemmeren.

Ruimte voor een aparte middentoner heb je niet, want dan vernauw je de pijp.
Een tweeter is natuurlijk geen probleem.
Ik maakte de Pied Piper met de Kef B110 en een ribbon tweeter, waarvan ik het merk niet meer weet.

Ik ben destijds, meer dan 30 jaar geleden, best lang bezig geweest met de uitwerking. Ik weet nog dat een vriend van mij in huis kwam en echt liep te zoeken naar een subwoofer. Hij kon gewoon niet geloven dat die mooie rustige laagweergave uit zo'n kleine Kef kwam.

Je kan ze in enigszins gewijzigde vorm nog wel zien op:
http://www.qualityhifi.nl/Producenten/Pied_piper_hifi_luidsprekers.htm…

Kwam nog een pdf tegen van Radio Bulletin:
https://nvhrbiblio.nl/biblio/tijdschrift/Radio%20Bulletin/1987/Radio%2…
Met daarin een artikel over o.a. pied piper van Gerard Feenstra en Gerbrand van Veen.

Hé, dat is leuk om te lezen! Dank voor het plaatsen van de link.

Het is dus al meer dan 30 jaar geleden!

In het artikel zie ik ook het merk van de ribbon tweeter weer terug: Multicel. Dat waren prima dingen.
Ik moet ze nog hebben liggen.

Als ik dit allemaal lees, dan begint het weer een beetje te kriebelen...

Op 18 juli 2020 23:07:20 schreef 12V HiFi:
Kwam nog een pdf tegen van Radio Bulletin:
https://nvhrbiblio.nl/biblio/tijdschrift/Radio%20Bulletin/1987/Radio%2…
Met daarin een artikel over o.a. pied piper van Gerard Feenstra en Gerbrand van Veen.

prachtig, radio bulletin is nog te vinden op internet.....
zoals mijn tijdschriften van Electuur.....

SteFFe 1

Op 18 juli 2020 20:33:19 schreef High met Henk:
[...]Btw ik mis nog de karlsson speakers..
Heb setje in garage staan. Rendement is gigantisch!!! Met 7 W versterker heb je genoeg geluid voor hele wijk...

Vriend had zo een ding op een oude Braun versterker van een paar watt in onze studentenflat. Hij heeft me destijds ook een artikeltje laten lezen van volgens mij een audio beurs* waar dat ding voor het eerst getoond werd. Ik meen dat het een stukje orgelmuziek was met 8Hz tonen en dit ging zo hard dat men een paar verdiepingen lager dacht dat het gebouw in ging storten (ik sluit niet uit dat mijn dichterlijke vrijheid er wat details bij verzonnen heeft in ruim 30 jaar).

Hier het wiki artikel over de Karlson (ik dacht ook met twee 's'-en maar dit artikel van de man zelf is ook maar met één 's'), volgens mij is de Pied Piper losjes op hetzelfde principe gebaseerd?

* Wellicht in Las Vegas? Andere flatgenoot werkte voor een der groten der aarde op audio gebied en had mooie verhalen over die beurzen daar (zoals de stroomvoorziening van het hotel die niet toereikend was voor de vele esotherische versterkers dus werden generatoren aangesleept en buiten opgesteld: één van deze stond niet luist afgesteld en heeft voor een fortuin aan buizenversterkers en ander duur spul om zeep geholpen.