Versterker voor lage spanningen.

Meetsysteem voor het meten van zeer kleine spanningen.

Inleiding.

Voor het meten van zeer kleine spanningen en stromen zijn heel vaak de bestaande meters niet toereikend gezien het universele karakter.
De noodzaak voor een voorversterker is dan gewenst aan welke eisen moet zo'n versterker dan voldoen?
Ik heb een aantal punten op een rij gezet.

Eigenschappen van de versterker.

Laag ruisgetal.
Geringe vervorming.
Goede lineariteit.
Temperatuur gedrag.
Geringe EMC gevoeligheid.
Hoge impedantie.
Koppeling AC/DC.
Hoge versterking.
Redelijke bandbreedte.
Overspanning beveiliging.

Er zijn er vast een aantal vergeten!
Ik zal alle eigenschappen in het kort benoemen.

Ruis eigenschappen.

De eigen ruis bijdrage van de versterker dient zo klein als mogelijk te zijn.
Omdat de versterker voor zo wel DC als AC geschikt moet zijn is de ruis bijdrage in twee categorieën te verdelen.
Voor het frequentie gebied boven de 10Hz hebben we te maken met vlakke ruis ook wel witte ruis genoemd en voor het gebied onder de 10Hz hebben we te maken met 1/f ruis ook wel flikker ruis genoemd.

Vervorming eigenschappen.

Vervorming kunnen we ook in twee categorieën verdelen lineaire en niet lineaire vervorming.
Een vervorming op een analoog signaal, waarvan de absolute waarde onafhankelijk is van de grootte van het signaal noemen we lineaire vervorming.
De amplitude frequentie karakteristiek en fase frequentie karakteristiek zijn
voorbeelden voor de amplitude frequentie karakteristiek zullen we proberen om +/-0,1dB te halen dit tot 1MHz.

Harmonische vervorming wordt veroorzaakt door de I/U karakteristiek van halfgeleiders de keuze van deze actieve componenten en de instelling heeft hierop een grote invloed.
Intermodulatie vervorming ontstaat door het mengen van verschillende frequenties, f1 +/- f2 dit is tweede orde intermodulatie f1 +/- f2 +/- f3 is derde orde intermodulatie.
In eerste instantie is de versterker voor het meten van een enkele frequentie bedoeld maar het zeker mogelijk om meerdere frequenties tegelijk te versterken denk aan een voorversterker voor audio.

Kruismodulatie is een bijzondere vorm van intermodulatie en ontstaat als een frequentie veel sterker is dan de andere frequenties, het sterke signaal moduleert de zwakkere signalen.

Dit geldt ook voor brommodulatie alleen is dan de 50Hz netfrequentie de oorzaak.

Lineariteit.

Voor de lineariteit geldt dat als oorzaak u het gevolg U heeft en oorzaak v het gevolg V, dan geldt dat oorzaak u+v het gevolg U+V heeft.

Temperatuur gedrag.

Verandering van de omgevingstemperatuur en het opwarmen van de actieve elektronica heeft drift tot gevolg.
Hierdoor zullen instellingen zoals de bias, dc offset ook veranderen waardoor de eigenschappen niet gelijk blijven.
Onderzocht wordt welke oplossingen we kunnen gebruiken om dit effect tot een minimum te beperken.
Je kunt denken is aan auto zero en auto calibratie.

EMC gevoeligheid.

De versterker welke we willen ontwerpen is zeer gevoelig en heeft een onder grens van af DC het geen betekend dat er aandacht aan de afscherming besteed moet worden.
In verband met dit laagfrequent karakter zal ook het aardlus(common mode) probleem aandacht vragen.
Ik zal dus gebruik moeten maken van diverse guard systemen.

Impedantie.

Voor de impedantie zullen we over het algemeen een zo hoog mogelijke kiezen dit om de belasting op de te meten spanning zo gering mogelijk te maken.
Om een goede responstijd en een geringe stroom ruis te behalen is een kleine ingangscapaciteit noodzakelijk.

Koppeling DC AC.

De versterker die we gaan ontwerpen is zowel voor DC als AC geschikt.
Dit betekend dat er aan de ingang gebruik gemaakt wordt van een laag doorlaat filter voor DC en van een hoog doorlaat filter voor AC.
Bekeken wordt de mogelijkheid om beide spanningen tegelijk te meten.

Versterking.

De versterking wordt bepaald door de kleinst te meten ingangsspanning en de
gevoeligheid van het meetinstrument waar op de uitlezing plaatsvindt.
We gaan onderzoeken of het mogelijk is om een autorange systeem te gebruiken.

Bandbreedte.

De bandbreedte voor de DC koppeling zal rond de < 1Hz liggen het is een compromis tussen responstijd en ruisgetal.
Voor AC zal de bandbreedte tot 30MHz begrenst worden door middel van filters kunnen we de doorlaatband beperken.
De keuze van de filters zijn laag doorlaat en hoog doorlaat door deze achterelkaar te schakelen kan een bandfilter gemaakt worden.

Overspanning beveiliging.

Om de versterker tegen een te grote spanning te beschermen zal een beveiliging ontworpen moeten worden.
De bovengrens is bepalend voor de klasse ik zit te denken aan een paar honderd Volt voor de beveiliging.
Belangrijk is ook hier weer de kleine capaciteit in verband met de stroom ruis.
waar we ten alle tijden voor moeten zorgen is dat als je energie ontvangt hetzij door straling hetzij door een ontlading je de energie kan absorberen en geen stroom laat lopen.
Verder moet de versterker bestand zijn voor het tribo-elektrisch effect en zal er een compensatie voor het Seebeck effect onderzocht worden.

Algemeen.

Verder zijn van belang een goed print ontwerp.
Ook de keuze van de voeding zal aandacht vragen welke batterijen en hoe filteren we deze batterijen op een zo'n schoon mogelijke spanning.
Maar zeker niet te vergeten is het kastje voor een goede EMC bescherming zal ik eerst een metaal binnen doosje gebruiken deze moet los staan van de buiten wereld kooi van Faraday.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

Wat versta je onder lage spanningen ?

Als je zo nauwkeurig mogelijk wil meten misschien 1 voor DC en 1 voor AC maken.

Temperatuurdrift, zoek maar eens op het forum. Inbouwen met een temperatuur geregeld kacheltje is 1 van de betere methoden.

Lage spanningen meten met een beveiliging voor een paar honder Volt zou ik dan weer niet doen. Liefst niet meer dan 200% van de max meetwaarde.

En een beetje deftige fluke van marktplaats doet 5 cijfers achter de komma zag ik gisteren 1 van staan. Tenzij je het natuurlijk om het zelf doen gaat.

Hi Peter112,

De specificatie of wat ik zou willen ontwerpen komt in de buurt van 1uV maar ik zet de eigenschappen nog neer.
Een en ander is afhankelijk van de bandbreedte en het ruisgetal.
De temperatuur wil ik zo laag mogelijk houden dus geen oven eerder koelen :+.
Voor wat de beveiliging betreft dit is een schot voor de boeg het gaat er om dat als je met de meetpen uitschiet niet gelijk je versterker om zeep is.
De multimeter wordt gebruikt als achter zet.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

Heyy electron920.. Nu gaat het beginnen, spannend!

//edit: perongeluk al gepost voordat ik klaar was

Hmm.. even hardop denken over koeling, dan krijg ik vast wel te horen of ik gelijk heb.

Thermische ruis:

1,38*10^-23 is de boltzmann constante, T is de temperatuur in Kelvin, R is de weerstand in ohm, f is de frequentiein Hz.

Wil je dus de ruis die je hebt bij 298K (25°C) halveren, dan moet je koelen naar 298/4 ≈ 75K = -199 °C. Hmm.. jammer. Dit verklaart wel waarom ze speciale elektronica koelen met het veel duurdere helium (4,2K) dan met waterstof (20,3K), dat scheelt dus een factor sqrt(20,3/4,2) = meer dan een factor twee an ruis.

[Bericht gewijzigd door necessaryevil op donderdag 19 november 2015 22:49:27 (74%)

Arco

Special Member

Voor het meten van zeer kleine spanningen en stromen zijn heel vaak de bestaande meters niet toereikend

Mijn 45 jaar oude PM2421 heeft een resolutie van 10uV en 10pA... ;)

Arco - "Simplicity is a prerequisite for reliability" - hard-, firm-, en software ontwikkeling: www.arcovox.com

Hi necessaryevil,

Ja dat is correct koelen is dus geen optie tenzij je een aanhangwagen wilt gebruiken ;).

@ Arco,

Dat is een leuke meter.
Maar de meeste universeel meters halen dat bereik niet dan is het een leuke uitbreiding.
Maar het is de bedoeling de versterker een universeel karakter te geven je kunt hem ook als microfoon versterker gebruiken of om de stroom van je foto multiplier te versterken of noem maar op.

Gr Henk.

[Bericht gewijzigd door electron920 op donderdag 19 november 2015 23:26:54 (14%)

Everything should be as simple as possible, but not simpler.
rbeckers

Overleden

Bijvoorbeeld:

Dit is een idee, niet doorgerekend of getest, van jaren geleden.
Hier gepost t.b.v. discussie.

Eén van mijn Tek plugin's (5A22N) is ook 10 uV/div. Soms best handig, spanningsval meten over planes e.d.
De schema's zijn mogelijk aardig ter inspiratie, ik zou zeker een bandbreedte instelling overnemen.

Wat is de toepassing ? Met een lock-in amp meet je indien toepasbaar gemakkelijk echt veel dieper dan met een systeem met een aanzienlijke bandbreedte. Het is het een of het ander .. :)

Ja dat is correct koelen is dus geen optie tenzij je een aanhangwagen wilt gebruiken ;).

Oke, ik begin het dus te snappen, haha. Aan de andere kant: dan maakt dat oventje van Peter112 ook niet echt uit. 348K (50°C) ipv 298K (25°C) geeft dan sqrt(348/298) ≈ 8% meer ruis. Dat valt opzich wel mee, alhoewel het geheel te verwaarlozen Maarja, ik denk dat er aan zo'n oventje nog wel meer nadelen zitten; de versterker laten werken op batterijen wordt al lastiger. En je moet zorgen dat er geen temperatuursverschillen over de verbindingen ontstaan anders krijg je thermische spanningen op metaalovergangen (soldeerverbindingen). Thermische drift kan ook best laag zijn bij moderne elektronica.

benleentje

Golden Member

IN het uV bereik meten is erg lastig je moet dan ook luchtvochtigheid en ruimte temperatuur onder controle hebben en storingsbronnen als TL buizen ed gaan afschermen.
Bij mijn laatste meting aan een 80dB coax verzwakker had ik na 50dB verzwakking al meer ruis dan signaal en bij 60dB was mijn signaal weg en allen maar ruis.
Het is allemaal niet zo eenvoudig

Mensen zijn soms net als een gelijkrichter, ze willen graag hun gelijk hebben.

Hallo allen,

@ heer rbeckers,

Dit is zeker een goed uitgangspunt om verder uit te werken ;).

@ Aart,

Ik denk dat ik daar wel gegevens van heb zal eens zoeken.

@ necessaryevil,

Verwarmen is ook niet een goede oplossing koelen wel maar om iets van zin te bereiken moet de temperatuur nogal zakken dat gaan we niet halen :'-(.
De meeste winst behaal je met een gecontroleerde lucht stroom.
Dit zowel voor temperatuur als voor vocht.
Dit is eigenlijk wat benleentje aan geeft.

In de volgende input ga ik wat dieper op de techniek in wat is haalbaar wat heeft nut en welke componenten kiezen we.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

IN het uV bereik meten is erg lastig je moet dan ook luchtvochtigheid en ruimte temperatuur onder controle hebben en storingsbronnen als TL buizen ed gaan afschermen [....] Het is allemaal niet zo eenvoudig

Daar ben ik me van bewust, maar het lijkt me juist interessant om deze grenzen op te gaan zoeken. Dit topic is voortgekomen uit mijn topic over opamp parameters. De achterliggende gedachte van dat topic was uitzoeken wat de kleinst mogelijke spanning is die nog meetbaar is.

de gerelateerde threads:
opamp parameters
tester voor het meten aan [url="http://www.circuitsonline.net/forum/view/125394"]ELF low noise versterkers[/url]

Ik heb zelf al het een en ander proberen uit te vogelen. Mijn voorlopige conclusies over de beperkingen (dit is hardop denken)

  • ruis in de weerstand van de bron (veroorzaakt door thermische ruis en ruisstroom van het meetcircuit)
  • ruis in de versterker zelf
  • ruis vs frequentie: ruis neemt toe bij een hogere frequentie
  • bias current: veroorzaakt ruis. De andere (sommige?) fouten veroorzaakt door bias current kunnen worden weggewerkt
  • drift (temperatuur gerelateerd)
  • Long term-stability(tijd gerelateerd)

[Bericht gewijzigd door necessaryevil op zaterdag 21 november 2015 19:19:05 (14%)

De techniek.

In dit gedeelte wil ik op de techniek ingaan en kijken welke keuzes we kunnen maken om de beste specificaties er uit te halen uiteraard is dit een compromis.
Het betreft hier de keuze van de halfgeleiders en passieve componenten.

Keuze van de halfgeleiders.

De keuze welke halfgeleiders we gebruiken hangt af van de toepassing van de versterker zo zal bij een voorversterker de nadruk op lage ruis liggen en bij een eindversterker op een grote intermodulatie afstand.

Ik heb in dit lijstje een aantal eigenschappen van de halfgeleiders naast elkaar gezet voor een beter vergelijk.

Wat uit het lijstje blijkt is dat MOS in verband met de slechte ruis eigenschappen afvalt.
Het betreft hier een voorversterker dus een zo'n laag mogelijke ruis bijdrage.
Wat overblijft zijn de BJT en de JFET we gaan deze twee iets beter bekijken.

Verschillen tussen een JFET en een BJT.

Uit boven staande tabel kunnen we opmaken dat wederom de JFET op meerdere punten beter scoort dan de BJT maar er zijn ook nadelen.
Toch denk ik voor de JFET te gaan gezien de lage ruis bijdrage.

Nu zijn er twee type JFET's de n-kanaal en de p-kanaal.
Ook hier zullen we een keuze moeten maken laten we eens kijken wat hier de verschillen zijn.

Verschillen tussen n-kanaal en een p-kanaal JFET.

Uit dit lijstje kunnen we opmaken dat de N-kanaal (JFET) veel beter scoort dan de p-kanaal (JFET).
De keuze voor het ontwerp zal dus een n-kanaal (JFET) worden.

Waarom geen opamp.

Waarom geen opamp? dit is een gemakkelijke bouwsteen en er zijn opamps met een JFET ingang.
Het voordeel van een opamp is snelheid tijdens het ontwerpen maar de flexibiliteit laat veel te wensen over.
Verder is de schakeltechniek beperkt met de losse JFET kunnen we beter uit de voeten om de ruis aan de ingang verder te reduceren.
Om een kleine eigen ruis bijdrage van de totale versterker te bereiken moet de eerste klap een daalder waard zijn de ingangstrap van de versterker dus.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

Je hebt een jaren-80 lijstje met voor- en nadelen van verschillende technieken gevonden. Zolang je geen getallen hebt voor wat betreft de spanning en stroom die je wilt meten/versterken lijkt zo'n lijstje me niet relevant.

four NANDS do make a NOR . Kijk ook eens in onze shop: http://www.bitwizard.nl/shop/
fred101

Golden Member

Op 19 november 2015 22:45:25 schreef Arco:
[...]
Mijn 45 jaar oude PM2421 heeft een resolutie van 10uV en 10pA... ;)

Die heb ik ook maar de PM2436 "electronen teller" is nog heftiger, 10pA volle schaal, dat is 100fA resolutie. En hij meet weerstand tot 5 Tohm (denk ik, in ieder geval 500G maar er is nog een 1/R conductance functie, en dat is de meest wazige range verdeling en aflezing die ik ken)

En als het nog extremer moet, de HP-4329 heeft een 50 fA schaal 0,000,000,000,000,05 A en 20,000,000,000,000,000 Ohm, ;-) (20 peta-Ohm) in weerstand

Een paar mooie meters om ideeen op te doen
Als ik tijd had ging ik mee bouwen.

www.pa4tim.nl, www.schneiderelectronicsrepair.nl, Reparatie van meet- en calibratie apparatuur, ook maritieme en industriele PCBs

Hi rew,

Dank voor de input ik heb een en ander weg gelaten en aan de ander kant aan gevuld en het gaat mij nog niet om absolute getallen maar om de richting aan te geven.

Ik ben gelijk met je eens dat wat aan de ene kant goed is aan de andere kant weer minder uit pakt.

Zo is om een lage ruis bijdrage te realiseren een BJT een goede keuze als de ingang impedantie laag is maar als de ingang impedantie hoog moet zijn dan scoort een FET weer veel beter.

Het MOS type blijft voor wat de ruis betreft slecht en dat kan ook niet veel beter gezien de physische opbouw maar dit is in digitale systemen niet belangrijk voor analoog geen MOS gebruiken.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

Hi fred101,

Die Hp is een zeer goede hier wordt gebruik gemaakt van een parametrische versterker omzetter dit principe gebruik ik in de ruis generator maar dat is een ander draadje ;).

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

Voor de keuze van de ingangstrap zijn een aantal parameters van belang.

De eigen ruis bijdrage.
De impedantie.
De capaciteit.
De versterking.

Omdat ik geen harde specificaties voor het ontwerp heb ga ik voor de beste specificaties welke haalbaar zijn.

Ruis eigenschappen.

Met name de toegevoegde ruis van de eerste trap speelt hier een belangrijke rol.
Ruis is te verdelen in diverse amplitude spectra zo kennen we vlakke ruis ook wel witte ruis genoemd 1/f ruis en diverse gekleurde ruis waar van roze ruis de meest bekende is.
De ruisspanning is afhankelijk van fysische omstandigheden waar in het energie transport plaats vindt zoals de materiaaltemperatuur maar ook de samenstelling van de weerstand en bandbreedte zijn van belang.
In elke geleider, op een temperatuur boven het absolute nulpunt zijn elektronen in zgn. thermische beweging. Deze beweging is volkomen willekeurig.
Omdat het elektron geladen is (q=1,6x10-19 C) is er spraken van een willekeurig bewegende lading, met andere woorden thermisch geïnduceerde elektrisch stroom.
Het tijdgemiddelde van elektrische stroom zal uiteraard gelijk zijn aan nul.
De theoretische afleiding van de ruisspanning van een geleider kunnen als volgt schrijven.
De ruisspanning welke gegenereerd wordt door een weerstand is

Hierin is.
K de constante van Boltzmann 1,38x10-23 [J/K]
T de temperatuur. [K]
B de ruisbandbreedte. [Hz]
R de weerstand van de geleider. [Ω]

Als we de ruis bandbreedte gelijk nemen aan 1 Hz krijgen we de spectrale vermogensdichtheid S(u)

We hebben dus te maken met witte ruis.
Deze weerstand we kunnen als volgt voorstellen.

De ruisende weerstand ( a ) tezamen met zijn Thevenin ( b ) en Norton ( c ) vervangingsschema

Op deze manier kunnen we te weten komen wat de bron weerstand als thermische ruisspanning of ruisstroom afgeeft.
Dit gegeven is van belang omdat deze waarde in grote mate de ondergrens van onze versterker bepaald met andere woorden hoe gevoelig moet de versterker zijn.
Zo is de ruisspanning van een 75 Ω weerstand bij 20 graden Celsius en een bandbreedte van 4KHz is 0.0696 uV effectief.
En een weerstand van 100 KΩ onder de zelfde conditie genereert een ruisspanning van 2.54 uV effectief.
In het tweede voorbeeld heeft een gevoeligheid van 1uV niet veel zin het signaal verdringt in de ruis.

Let op dit is de theoretische thermische ruis te opzichte van de bron weerstand.

Waarom is dit gegeven belangrijk? het is belangrijk te onderkennen dat het meten van zeer kleine spanning zeer grote problemen met zich mee breng dit gegeven om later in het ontwerp frustratie te voorkomen.

Om de meetversterker in de praktijk te kunnen gebruiken moeten we diverse maatregelen nemen later hier over meer.

Een tweede type ruis waar we mee te maken krijgen is de zogenaamde 1/f ruis.
Deze ruis bevind zich onder de 1KHz moderne halfgeleiders halen <100Hz.
Maar ook verbindingen en passieve componenten hebben hier last van niets is perfect.
Omdat de versterker heel laag begint hebben we hier mee te maken.
In het volgende stukje iets meer over deze vorm van ruis.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.

De stroom voerende weerstand.

Naast de frequentie onafhankelijke ruis produceert een weerstand waar een gelijk stroom doorheen loopt zgn. exces- of 1/f–ruis het is belangrijk om ons dit te realiseren als we een versterker willen maken in het ELF gebied of DC willen meten.
Experimenteel is gevonden dat:

aarin K een constante is die bepaald wordt door de aard van het weerstandsmateriaal en de constructie wijze en α een exponent tussen de 0,8 en 1,2 laat ik uitgaan van (α = 1).

Per decade geldt

De ruisspanning per decade en per Volt gelijkspanning, gedefinieerd als de ruis-index N.I. Is dus gelijk aan:

Meestal wordt door de fabrikanten de ruis-index opgegeven in uV/V/decade.
specificaties zeker in het fronteind de beste weerstanden voor wat de ruis betreft zijn in deze volgorde:

Draadgewonden
Metaalfilm
Koolfilm
Koolcompositie

Verder geldt dat een laagohmige, hoogvermogensweerstand ten opzichte van een hoogohmige laagvermogensweerstand weinig intrinsieke discontinuïteiten vertoont en dus beter is.
Het is dus beter om een dikke plak weerstand materiaal te kiezen dus in plaats van een 1/8 Watt of 1/4 Watt een 1/2 Watt te kiezen deze zijn vandaag de dag relatief klein van afmeting.

Bij de frequentie Fc is het ruis vermogen t.g.v. de 1/f ruis met een factor 2 (= 3dB) toegenomen.
Het is belangrijk om in het ontwerp de 1/f knik zo laag mogelijk in frequentie te leggen.
Ik heb gekeken wat onze gangbare weerstanden voor ruis afgeven hierover later meer.

Gr Henk.

Everything should be as simple as possible, but not simpler.